Džejms Din bio je mnogo više od glumca. Njegov imidž lošeg momka učinio ga je ikonom pedesetih godina prošlog veka i jednom od centralnih ličnosti pop kulture. Pravi je fenomen popularnost koju je Din postigao, s obzirom na to da je snimio samo tri filma, ali njegov dečački pogled, bela majica i plave farmerice ostaju simbol buntovništva i slobode.
Džejms Din – simbol američke kulture
Džejms Bajron Din rođen je 8. februara 1931. godine u gradu Marion u Indijani. Majku je izgubio veoma rano, te se s ocem seli u Kaliforniju. Tamo pohađa časove glume, ali 1951. odlazi u Njujork kako bi postao glumac.
Nakon nekoliko uloga u reklamama i pojavljivanja u televizijskim serijama, dobija manju ulogu na Brodveju. Tamo je imao priliku da radi sa velikim zvezdama poput Marlona Branda, a jedan od ovih nastupa mu je obezbedio prvu filmsku ulogu u ekraniziji romana Džona Stajnbeka Istočno od raja.
Kako je njegova filmska karijera bila u začetku, Din se vraća u Holivud gde za nešto više od godinu dana snima još dva filma.
Iako je na velikom platnu tumačio samo tri uloge, može se reći da ova tri filma oslikavaju sve slojeve američkog društva između dva rata. Bilo da glumi perspektivnog ali iskvarenog sina (Istočno od raja), lošeg momka (Buntovnik bez razloga) ili novopečenog bogataša (Div), Džejms Din je simbol američke kulture koliko i koka-kola.
O privatnom životu velike zvezde malo se zna, ali se mnogo spekuliše. Bio je veren glumicom italijanskog porekla Anom Marijom Pjeranđeli, poznatijom pod umetničkim imenom Pjer Anđeli, ali je ta veridba propala. Smatra se da je uzrok rastanka bila majka glumice, koja nije odobravala Dinovo problematično ponašanje.
Dve decenije i dva braka kasnije, Anđeli je izjavila kako je Din bio njena jedina ljubav. Umrla je u 39. godini života od prekomerne doze antidepresiva. Osim Anđeli, Džimija su povezivali i sa Njujorčankom Barbarom Glen, a poznato je da se viđao sa Ursulom Andres dok je ona bila u vezi sa Marlonom Brandom.
Mnoge teorije zavere tvrde da su Dinove veze sa ženama bile samo priča za javnost, dok se potajno zabavljao sa muškarcima, i to baš Brandom! Međutim istina je sasvim suprotna; Din jeste gajio određeno divljenje prema starijem i uspešnijem Brandu i jeste više puta inicirao prijateljstvo i saradnju, ali Marlon ga je smatrao labilnim i bipolarnim, te je sastanke izbegavao.
Mnogo pre nego što je postao glumac, Din je bio umetnik. Oprobao se u mnogim vrstama vizuelne umetnosti, a najviše mu je odgovaralo vajarstvo, jer je voleo da koriste svoje ruke. Hobi su mu bili i mađioničarski trikovi, a posebno je voleo one sa vatrom. Imao je mnoge strasti, među kojima su bile i auto-trke. Da stvara u današnje vreme, verovatno bi dobio etiketu konceptualnog umetnika.
Nažalost, njegova karijera prekinuta je 30. septembra 1955. godine u možda i najpoznatijoj saobraćajnoj nesreći ikada. Džejms Din poginuo je na putu za trku u dolini Salinas u svom poršeu spajder. Bio je umetnik pre svega i živeo je život vođen svojim strastima. Živeo je brzo, umro je mlad i ostavio malo ali vredno nasleđe u vidu tri filma koji se i danas itekako cene.
Istočno od raja
Istočno od raja snimljen je 1955. godine i predstavljen je publici iste godine. Ovaj film bio je filmski debi Džejmsa Dina i jedino je ostvarenje koje je doživeo da vidi na platnu. Za ulogu Kala Treska Din je posthumno nominovan za Oskara.
Režiser ovog pomalo potcenjenog dela je Elia Kazan, Amerikanac grčkog porekla svakako najpoznatiji po adaptaciji drame Tenesija Vilijamsa Tramvaj zvani želja. Kroz ova dva ostvarenja jasno se vidi sposobnost Kazana da prenese tanana ljudska osećanja na filmsku traku, što je vrlo redak talenat, posebno bitan kada je reč o adaptacijama književnih dela gde nemamo direktan pristup mislima i osećanjima likova.
Ovaj film rađen je po istoimenom romanu Džona Stajnbeka iz 1952. Tačnije, predstavljeno je poslednjih stotinak stranica grandioznog dela od preko 700. Iako se dosta gubi izbacivanjem nekih likova i uprošćavanjem drugih, film prilično verno prikazuje završni deo romana, bar što se tiče radnje.
Radnja je smeštena u dolini Salinas u Kaliforniji i odvija se za vreme i neposredno nakon Prvog svetskog rata. Žanrovski, u pitanju je porodična drama koja samo kao lajtmotiv ima rat. Ovo je priča o dva brata koji se bore za naklonost svog oca i jedne devojke.
Kroz pozadinu se provlači priča o Kainu i Avelju. Film, kao i roman, veoma je emotivan i ispituje neke motive koji prelaze granice prostora i vremena. Tera nas da razmislimo o nekim moralnim pitanjima, kao što je pitanje odgovornosti i štetnosti istine.
Glumačku ekipu sačinjavaju Džejms Din u ulozi Kala Treska, Ričard Davalos u ulozi njegovog brata Arona, Rejmond Mesi kao njihov otac Adam i Džuli Heris kao neodoljiva Ejbra. Najjači utisak svakako ostavlja Din.
Izbor za glavnu ulogu nije mogao biti bolji. Performans Džejmsa Dina u ovom filmu toliko je uverljiv da se ne može tačno odrediti granica između glumca i uloge, što ga čini impresivnijim čak i od performansa u poznatijem Buntovniku bez razloga. S obzirom na to da je i Dinov otac svojevremeno posedovao farmu i da je sa ocem imao komplikovan i problematičan odnos, jasno je da je uloga Kala Treska bila kao stvorena za njega.
Iako je bio hrabar potez podeliti glavne uloga praktično anonimnim glumcima, kritičari su odmah prepoznali sirovi talenat u neiskusnom Dinu. Nažalost, nije poživeo dovoljno dugo da taj talenat izbrusi.
Buntovnik bez razloga
Tipična slika Džejmsa Dina kao lošeg momka u kožnoj jakni potiče upravo iz ovog filma. Ovaj film doživeo je toliku popularnost da je fraza buntovnik bez razloga sve do danas zadržala u jeziku. Nijedna lista klasika ne može da prođe bez ove priče o mladosti i potrazi za identitetom
Smatra se da je popularnosti ovog filma doprinelo tumačenje lika Platoa kao mladog homoseksualca. Prvobitni scenario je navodno sadržao i poljubac između glavnom lika Džima i Platoa koja je izbačena. S obzirom na stroge zakone o cenzuri koji su pedesetih godina bili na snazi u Holivudu, čak i imlicitno predstavljanje homoseksualnosti bio je hrabar i značajan potez.
Buntovnika bez razloga režirao je Nikolas Rej, miljenik velikog Žan-Lika Godara. Glavne uloge pripale su Dinu (Džim Stark), Salu Mineu (Džon Kraford ili Plato) i Natali Vud (Džudi). Neobično je što su sve troje glumaca izgubili živote u tragičnim okolnostima; Din je poginuo u saobraćajnoj nesreći neposredno pred premijeru, Sal Mineo napadnut je i izboden nasmrt 1976, dok se Natali Vud udavila nakon pada sa jahte 1981. godine.
Film je baziran na istoimenoj psihološkoj studiji mladih delinkvenata doktora Roberta Lindnera iz 1944.
Priča Buntovnika bez razloga odvija se u samo 24 sata. Džim Stark tek što se doselio u novi grad sa porodicom, a već je ostvario blisko prijateljstvo sa marginalizovanim Platoom i zaljubio se u devojku iz komšiluka Džudi. Nevolje počinju kada Džudin dečko Baz izazove Džima na svojevrsnu trku koja se završi tragično.
Zanimljivije od same radnje je posmatrati odnos između Džima i njegovih roditelja u prvom, i Džima i Platoa u drugom delu filma. Takođe je upečatljiv prikaz američke omladine srednje klase i dinamike njihovog društva. I u ovom filmu imamo univerzalne motive. Mladalačka ljubav i nezadovoljstvo celim svetom u doba adolescencije poznati su svima.
Mnogi tvrde da je upravo Buntovnik bez razloga najbolja uloga Džejmsa Dina. Poznat je bio po improvizacijama kojima bi promenio celu scenu, pa je uvek zanimljivo nagađati kako bi njegovi filmovi izgledali da se zapravo pridržavao scenarija.
Div
Poslednji film koji je Džejms Din snimio zove se Div. Ovu dramu sa elementima vesterna režirao je Džordž Stivens, vrlo plodan režiser čija je karijera trajala čak 40 godina. Scenario je rađen po istoimenom romanu spisateljice nagrađene Pulicerovom nagradom Edne Ferber. Premijera je bila 10. oktorba 1956. godine i Din ni ovaj film nikada nije video. Glavne uloge tumače legendarna Elizabet Tejlor, Rok Hadson, Džejms Din i Kerol Bejker, a pojavljuje se i Sal Mineo.
Priča prati porodicu Benedikt, teksaške rančere i suparnike kauboja i novopečenog bogataša Džeta Rinka. Pratimo dve generacije ove porodice tokom čak 3 sata i 20 minuta. Ali ovaj film mnogo je više od porodične drame. Daje nam sliku o Teksasu tog perioda, kao i nekim većim problemima sa kojima se stanovništvo borilo, kao što su rasizam i nezavidna pozicija žena. U neku ruku, može se reći da su isti problemi prisutni i dan-danas.
Radnja se odvija okvirno od 1920. do 1945 i tokom tog periodu su se svakako desile velike promene u američkom društvu. Prikazan nam je i uspon tajkuna koji sasvim slučajno nabasa na naftu i zanimljivo je posmatrati stanje uma jednog skorojevića, koga tumači baš Din, nasuprot odavno dobrostojeće porodice. Film nam takođe predstavlja odnos između roditelja i dece, sa svim dobro poznatim konfliktima.
Za ulogu Džeta Rinka Din je po drugi put nominovan za Oskara. Iako je i ovaj put izgubio, postuhmo mu je dodeljeno nekoliko značajnih nagrada: dve nagrade Zlatni globus, dve BAFTA nagrade i još četiri manje poznata priznanja.
