Serđo Leone – majstor špageti vesterna

Prema mišljenu publike i kritičara, vesterni Serđa Leonea stoje rame uz rame sa najboljim holivudskim, a po svojoj modernosti u obradi tema, antologijskim scenama konačnih obračuna, atmosferskoj muzici Enija Morikonea, čine sam vrh žanra.

Kada se italijanski reditelj nakon svog prvog samostalnog filma, avanturističke kostimirane priče Kolos sa Rodosa, opredelio da se oproba u podžanru vesterna, evropskom tj. italijanskom filmu na teme iz života američkog Divljeg zapada, koji je podrugljivo nazvan špageti-vestern, uradio je najbolje moguće, kako za svoju karijeru tako i za istoriju filmske umetnosti.

Filmska trilogija o bezimenom čoveku

Prvi film koji je snimio u ovom žanru jeste Za šaku dolara (1964). U njemu se ugledao na samurajski film Telesna straža japanskog reditelja Akire Kurosave. Oba filma kao narativnu osnovu koriste zaplet iz romana Krvava žetva Dešijela Hemeta.

Glavnu ulogu u Leoneovom filmu je tumačio Klint Istvud, koji je inače u to doba bio poznatiji kao televizijski glumac i nije imao staus zvezde, tako da zapravo njegova filmska slava počinje i raste zajedno sa slavom Leoneovih filmova. Slavni američki glumac igra istog harizmatičnog, flegmatičnog i tajanstvenog anti-heroja i u naredna dva Leoneova filma, Za dolar više (1965) i Dobar, loš, zao (1966).

S obzirom na to da se njegov lik nigde zvanično ne predstavlja (u prvom on se zove Džo,  u drugom Monko, u trećem Blondi, ali to su imena koja mu dodeljuju drugi karakteri) u komercijalne svrhe on je nazvan „čovekom bez imena“. Ova je trilogija inače poznata i pod drugim nazivom – dolarska trilogija.

Osim što ih povezuje ista fizička pojava glavnog junaka, kauboja u ponču, u tumačenju Klinta Istvuda, filmovi imaju odvojene radnje i ne nastavljaju se jedan na drugi, niti se druge uloge prenose. Međutim, povezani su izborom sličnih tema i načinom njihove filmske obrade, istim rediteljskim rukopisom čiji se razvoj može pratiti iz filma u film.

Novi akcenti u tematici vesterna

U filmovima Serđa Leonea nema oštre i pojednostavljene podele na dobre i zle opasne momke, što je istaknuto i ponašanjem samog bezimenog čoveka.

Često su, naizgled ili stvarno, njegovi postupci motivisani pohlepom za novcem, ništa manje negoli njegovih zlih, surovih protivnika. Ali isto tako ima neočekivane, i utoliko čudnije nastupe, pravednog i hrabrog delanja. Na primer, kada se svesno izlaže smrtnim opasnostima u odbrani slabijih (Marisol i njene porodice) ili onih koje bi mogao nazvati svojim, što odanim (gostioničar u filmu Za šaku dolara) što prevrtljivim (Tuko u Dobar, loš, zao) prijateljima.

Nezajažljiva pohlepa za novcem, nasilje, zlo, brutalna surovost, ali i dramska patetičnost, obeležja su po kojima se vesterni Serđa Leonea razlikuju od holivudskih.

Usamljenost i okrutnost u ljudskoj prirodi, dodatno su naglašeni surovošću i ogoljenošću pustinjskih pejzaža, koji u sebi imaju neku vrstu strašne veličanstvenosti. Dok je krajnji revolveraški obračun u prvom filmu trilogije smešten u gradu, poprište druga dva je na sasvim otvorenom i ogoljenom pustinjskom prostoru, što svakako doprinosi pojačanju upečatljivosti scena, ali i simbolici ovih filmova.

Vešta manipulacija dramskim momentima

Vesterni Serđa Leonea imaju uzbudljivu priču, iako ona na prvi pogled može izgledati banalno (na primer u filmu Za dolar više tek na kraju se otkriva da je pukovnik Mortimer u svom lovu na razbojnika sa nadimkom El Indio vođen osvetom, a ne pohlepom), punu akcije i neočekivanih obrta.

U njima se javljaju upečatljivi, upravo „filmski“ karakteri, kao što je na primer simpatični i komični negativac Tuko iz Dobar, loš, zao.

Iako se njegovi filmovi u poređenju sa američkim vesternima opisuju kao spori i mračni, što najviše važi za Bilo jednom na Divljem zapadu, pažnja gledalaca tokom prikazivanja ne jenjava, jer im reditelj ne dozvoljava da se opuste. Rekli bismo da su zarazni.

Serđo Leone se vešto i rado koristi usporavanjem radnje kako se ona približava klimaksu, pojačavajući napetost i odgađajući konačno razrešenje u dvobojima. U njima primenjuje svoje čuvene krupne planove. Njegov omiljeni postupak je smenjivanje dugih kadrova sa kratkim krupnim planovima fokusiranim na lica i izraz očiju, i ruke revolveraša koje su, spolja naizgled mirne, spremne da munjevito polete ka oružju.

Svakako je najčuvenija scena konačnog obračuna u Dobar, loš, zao usred gole pustinje i pored groblja na kojem se nalazi blago za kojim toliko čeznu revolveraši.

Antologijska muzika Enija Morikonea neizmerno doprinosi ukupnom utisku filmskog savršenstva.