Kult smrti je jedan od najstarijih kultova, javlja se još u drevnom Egiptu, ali i u starijim civilizacijama, pa možemo reći da je star koliko i ljudsko društvo.
Poštovanje mrtvih zastupljeno je kod mnogih naroda, ogleda se u mnogobrojnim praznicima, ritualima i verovanjima. Ovaj kult zastupljen je i na našem podneblju, gde se neguju praznici kao što su Zadušnice, kada se obilaze groblja i živi se podsećaju mrtvih.
Smrt u popularnoj kulturi
U savremenoj kulturi ideja smrti postaje važan motiv i paradigma jedne precvetale civilizacije. Urušavanje sveta i suočavanje sa krajem dovodi do eksplozije motiva smrti u svim vidovima savremene umetnosti.
Trenutno je popularna i neumereno eksploatisana ideja apokalipse, pri čemu možemo pratiti mnogobrojne vrste apokaliptičnih viđenja kraja civilizacije. Možemo opravdano tvrditi da još od vremena strarozavetnog Velikog potopa i Nojeve barke svetom nije prošetala generacija opsednutija apokalipsom od savremene.
Zombi apokalipsa predstavlja trenutno najpopularniji vid apokaliptičnih predviđanja. Srećemo je u svim vidovima umetnosti, a najvidljivija je u filmu, stripu i planetarno popularnim serijama kao što su The Walking dead, Fear the walking dead, E zombi i mnogim drugim. Popularni filmovi sa zombi tematikoma su World War Z, I am a legend, Dead Alive, 28 days later.
Preliva se i na popularne video igre, pa je sveprisutna u popularnoj kulturi. Osnovna ideja zombi apokalipse je da se civilizacija urušava usled neumirućih mrtvih, pa se smrt širi kao virus svetom.
Hodajući mrtvi su paradigma biblijske ideje neumirućih i predstavljaju više od pukog igranja idejom pandemije zombi virusa. Iza ovog fenomena krije se vapaj umiruće civilizacije koja u ovakvom apokaliptičkom predskazanju teži svojoj smrti i konačnom pročišćenju, odnosno rađanju novog sveta jer je u današnjem sve već istrošeno.
Sama istrošenost je osnovna ideja koja se provlači paralelno sa idejom zombi apokalipse. Ljudski odnosi su isprazni i istrošeni, sve je već rečeno i sažvakano, zemlja je puna mrtvih i ne može više da ih drži, opšti precvat i truljenje obavili su svet.
Zato zombi apokalipsa služi kao konačan katalizator raspadanja i propasti koja će kao talas, paralelno ideji vodenog talasa velikog potopa, preći preko sveta i iza sebe ostaviti pustoš na kojoj će izrasti neka nova civilizacija.
Sve ove ideje eksplicitno su prisutne u opusu Danila Kiša, koji se kao pripadnik postmodernizma poigrava smrću, propadanjem i raspadanjem. U njegovim pripovetkama naći ćemo sve motive koji se kasnije javljaju u postapokalitičnom zombi fenomenu.
Smrt kao tematski okvir u Enciklopediji mrtvih
Danilo Kiš u zbirci pripovedaka Enciklopedija mrtvih kao centralnu temu postavlja smrt.
Osnovna ideja ove zbirke je da je čitava civilizacija enciklopedija smrti, kao i da je smrt konačno ishodište i kraj civilizacije. Fenomenom smrti Kiš se bavio i u ostalim svojim ostvarenjima, od kojih se izdvaja Grobnica za Borisa Davidoviča.
U Enciklopediji mrtvih smrt je značajan motiv svake pripovetke, počev od sudbine Simona Čudotvorca, čija je priča omaž gnostičkim legendama. Simon je lažni prorok, jedan od mnogih koji se u vreme Hristovo pojavljuju na Bliskom istoku.
Njegova vera i propoved su laž ali je njegovo simboličko, cirkuzantsko uspeće stvarno i predstavlja paradigmu čitavog jednog pokreta koji je osuđen na propast. Simonova pratiteljka je parodijsko poigravanje sa likom Marije Magdalene kao i groteskno izvitoperenje ideje oprosta grehova.
Smrt Simonova je sva obojena telesnim, predstavljena je kroz raspadanje i njegova smrt za sobom ne povlači metafizičko razrešenje nego ostaje kao besmislen pad i mrlja u prašini.
Ideja smrti je važan motiv pripovetke Posmrtne počasti u kojoj od smrti prostitutke i razvratnice nastaje čitava svetkovina smrti cveća. U ovoj pripoveci smrt povlači vandalizam, socijalnu pobunu potčinjenih i marginalizovanih.
Cveće kao simbol smrti zastupljeno je i u pripoveci Enciklopedija mrtvih, koja je središnja pripovetka cele zbirke. Ubrano cveće od davnina simbolizuje smrt, prisutno je kao simbol smrti kod mnogih naroda. Kiš je ovaj motiv eksplicitno povezao sa smrću u obe pripovetke.
Cvet predstavlja raspadanje i uvenuće, a u pripoveci Enciklopedija mrtvih i predskazanje smrti.
U ovoj pripoveci materijalizuje se čovekova večita borba protiv smrti i to kroz beleženje svakog aspekta života kako bi se kroz jednu sveopštu enciklopediju cela umiruća civilizacija spasila zaborava. Ovu ideju Kiš preuzima od mormonske zajednice koja pedantno beleži sve aspekte života svojih članova, kako bi u jednoj arhivi pohranila sve minule živote i spasila ih praha zaborava.
Legenda o spavačima je pripovetka koja postavlja jasne paralele sa zombi apokalipsom. Potiče iz Korana, govori o mrtvima koji u pećini provode vreme u smrti-snu, kako bi se posle više godina probudili ali ubrzo i umrli. Njihovo vaskrsenje iz smrti-sna paralelno je vaskrsenju Hrista, koji je prvi kao zombi hodao svetom posle sopstvene smrti.
U ovoj pripoveci sreću se biblijski motiv vaskrsnuća i savremeni motiv hodajućih mrtvih.
Preuzimajući ideje za svoje pripovetke iz mnogobrojnih biblijskih i gnostičkih legendi, Kiš stvara mozaik i omaž smrti kao sveprisutnosti i neminovnosti civilizacije na svom umoru. Njegove ideje će preuzeti popularna kultura, koja će od kulta smrti ponovo stvoriti svemotiv i osnovni simbol.
