Prva asocijacija na papsku palatu je Apostolska palata u Vatikanu. Crkva svetog Petra, Vatikanska biblioteka, Vatikanski muzej i Sikstinska kapela, samo su deo kompleksa koji je tokom sedam vekova dograđivan u čast papa i koji je i danas simbol moći rimokatoličke crkve.
Međutim, tokom istorije pape nisu stolovale samo u Rimu. Na sedamdeset godina, tokom 14. veka, pape su se preselile u Avinjon.
Ovo razdoblje, poznato kao Avinjonsko ropstvo papa, posledica je sukoba papstva i francuskog kralja Filipa IV Lepog. Kako je crkva bila veoma bogata i moćna nakon uspeha prvih krstaških ratova, smatralo se da su njeni poglavari moćniji od kraljeva. Aktuelni papa oštro se protivio oporezivanju sveštenstva na teritorijama kojima je vladao francuski kralj, a kralj Filip IV ideji da je bilo ko moćniji od vladara.
Nakon brojnih međusobnih optužbi i rasprava, Filip odlučuje da zarobi papu. Svoju nameru ne sprovodi do kraja, jer ga narod ubrzo oslobađa. Međutim, on potrešen umire, a nasleđuju ga pape koje će biti pod uticajem francuskog kralja.
Papska palata
Svih sedam papa tokom Avinjonskog ropstva bili su Francuzi. Papa Kliment V i zvanično seli papski dvor u Avinjon 1309. godine. Dolaskom papa, Avinjon dobija važnu poziciju među evropskim gradovima. Postaje značajan centar u rangu sa Londonom, Parizom, Napuljom i Pragom.
U skladu sa time, papska rezidencija morala je da bude respektabilno zdanje. Tim povodom gradi se palata, koja je zapravo veliko utvrđenje, jedno od najvećih u Evropi do danas. Jedan od razloga za fortifikaciju kompleksa bio je Stogodišnji rat između Engleske i Francuske, koji je započeo u ovom periodu.
Konkretni radovi započinju za vreme pontifikata Benedikta XII, 1334. godine. Kompleks nastaje na mestu stare biskupske palate. Na palatu klasičnog tipa, gde je četvorougaono dvorište okruženo zgradama, dodaje se novo krilo sa Kulom anđela.
U ovoj kuli, koja se naziva i papskom, bile su papine privatne prostorije. Ona je bila izdvojena od ostatka palate. Njena specifična organizacija, koja kulminira lođom okrenutom ka dvorištu, posledica je potreba ceremonijala. Sa te lođe je novoizabrani papa pozdravljao okupljene vernike.
Kasnije se dodaje novi blok zgrada nadovezan na novo krilo, čime se formira još jedno dvorište. Kompleks je dopunjen raskošnim vrtovima.
Osim neophodne zaštite, utvrđenje je i simbol moći i autoriteta. Na fasadi ulaznog dela palate su kombinovani elementi poput slepih arkada i upečatljivih kula, a završena je šiljatim tornjevima. To je direktno preuzimanje motiva sa vladarskih palata tog vremena.
Osim nekih arhitektonskih elemenata u palati nije bilo mnogo drugih ukrasa. Rađena je tako da bude funkcionalna i plan se morao prilagoditi brojnim ceremonijalima na papskom dvoru. Neka praktična rešenja iz ove palate pape su prenele i u Rim kada su se tamo vratile.
Unutrašnja dekoracija palate je vrlo slabo očuvana. Ipak, zna se da je najreprezentativnije oslikana prostorija bila Soba jelena, koja je spajala veliki hol za audijencije i papsku kapelu. Freske unutar palate pripisuju se brojnim slikarima. Za neke se pouzdano zna da ih je radio Italijan Mateo Đovaneti.
Poznato je i da su drugi umetnici pozivani iz drugih krajeva i država, da bi se papskoj rezidenciji obezbedila vrhunska dekoracija. Često se pominje i ime Simona Martinija, poznatog sijenskog slikara, jer se odlike njegove škole prepoznaju u ostacima mnogih fresaka.
Stanovnici palate
Najkontroverzniji stanovnik palate bio je papa Kliment VI.
On se ponašao kao vladar. Živeo je luksuzno i organizovao bankete i zabave. U njegovo vreme su dograđeni elementi po kojima je ceo kompleks i danas poznat i zbog kojih se palata smatra jednom od najvećih gotičkih građevina na svetu.
Papski dvor je bio prepun muzičara i zabavljača, a bio je i mesto okupljanja poznatih umetnika. Tako je jedan od gostiju bio Frančesko Petrarka.
Pape su u Avinjonu započele tradiciju pravljenja vina. Prvi avinjonski papa zasadio je lozu u blizini palate. Kasnije je imanje prošireno i sagrađen je dvorac usred vinograda. Tako je nastalo malo mesto Šatonef di Pap u kome se i danas proizvodi poznato crveno vino.
Raskalašan način života papa u Avinjonu prekinula je epidemija kuge. Crna smrt, koja je poharala Evropu u 14. veku, u regionu Papske palate odnela je tri četvrtine stanovništva. Za to su okrivljene pape i ponašanje koje nije bilo u skladu sa njihovim pozivom. Naslednici Klimenta VI bili su pod velikim pritiskom, jer su njihova popularnost, kao i poštovanje crkve, bili u značajnom padu.
Gubitak primata, kao i promena političke situacije doveli su do napuštanja Avinjona. Papa Grgur XI vraća sedište papske stolice u Rim 1377. godine.
Kasniji život avinjonskog zdanja
Nakon povratka u Rim, pape se suočavaju sa problemima koji će dovesti do novog raskola u okviru rimokatoličke crkve. Usled političkih sukoba dolazi do izbora dvojice papa. Dok jedan ostaje u Vatikanu, antipapa odlazi u Avinjon.
Ovakav razvoj događaja na kratko vraća život u avinjonsko zdanje. Nakon njih, stanovnici palate bili su brojni papski legati. Nekoliko vekova kasnije palata je pretrpela velika oštećenja tokom Francuske revolucije. Tada je bila i među prvima na listi za rušenje, ali se ispostavilo da je prevelika za takav poduhvat.
Potom je korišćena kao zatvor i štala.
Početkom 20. veka započeta je restauracija i tada postaje nacionalni muzej.
Piše: Jelena Todorović