Krit je jedna od najpopularnijih turističkih destinacija u Grčkoj. Međutim, ovo nije obično turističko mesto sa plažama o kojima se mašta tokom cele godine, dok ne dođe vreme letovanja. Krit je mesto za one koji pored predivnih plaža traže još nešto – upoznavanje sa kritskom kulturom i umetnošću.
Naime, ne bi bilo pravedno otići na Krit samo zbog kupanja i sunčanja. Najveće grčko ostrvo nudi mnoštvo zanimljivog sadržaja za sve ljubitelje istorije, kulture i umetnosti.
1. Zevsova pećina, Lavirint i ostali mitovi
Prema jednom od grčkih mitova, Zevs je rođen u pećini Psihro (odnosno u istoimenom kritskom selu) koja se nalazi u okviru planine Dikte. Ovde je Amalteja odgajila malog Zevsa mlekom. Rea, Zevsova majka, naredila joj je da ga ovde čuva u tajnosti, kako bi ga zaštitila od njegovog oca Krona.
Smatra se da je pećina Psihro dugo poštovana kao sveto mesto i mesto hodočašća. Iako ovo nije jedina pećina na Kritu za koju se prema mitologiji tvrdi da je mesto Zevsovog odrastanja, vreme je pokazalo da ona najviše privlači ljude iz svih krajeva sveta. Međutim, do ove pećine nije baš lako stići. Oni koji reše da posete ovu neobičnu pećinu koja se nalazi na 1.025 metara nadmorske visine moraju biti spremni na dugu šetnju, uzbrdicu i veliki broj stepenica. Napor se isplati jer nakon posete pećini dobijate i predivan pogled na Krit.
Zevs se spominje u još jednom mitu u vezi sa Kritom. Naime, on je Krit spasio od ogromnog guštera tako što ga je pretvorio u kamen, odnosno u ostrvo Dija koje se nalazi blizu severne obale Krita. U mestu Gortin on je zajedno sa Evropom začeo tri kralja Krita: Radamanta, Sarpedona i Minosa.
Minos je akter mita o lavirintu u Knososu i Minotauru, koji je možda i najznačajniji kritski mit. Danas je Knosos najveće arheološko nalazište na Kritu za koje se pretpostavlja da je predstavljalo centar minojske civilizacije. Ostaci palate u Knososu potvrđuju da je ona bila najveća i najznačajnija građevina kritske arhitekture.
Prema mitu, ovu palatu je osmislio i sagradio Dedal koji je bio i njen prvi zarobljenik. Palatu u Knososu nazivaju lavirintom zbog vrlo složene arhitekture.
2. El Greko – veliki slikar, vajar i arhitekta sa Krita
El Greko (1541-1614) je odrastao u mestu Fodele na Kritu i upravo tu se nalazi muzej sagrađen u njegovu čast, kao i očuvana kuća u kojoj je živeo. Mnogi smatraju da je El Greko ovde i rođen, mada oko toga, kako to obično biva, postoje neslaganja. U muzeju se čuvaju dokumenti u vezi sa životom El Greka, kao i kopije njegovih dela.
El Greko nikad nije zaboravio svoje grčko poreklo i na slikama se potpisivao grčkim alfabetom i svojim grčkim imenom. El Greko je ime koje je dobio kad je u 26. godini otišao na dalje usavršavanje u Veneciju. Njegovo pravo ime je: Domenikos Theotokopolous (Δομίνικος Θεοτοκόπουλος).
Dva originalna El Grekova dela nalaze se u Istorijskom muzeju u Iraklionu, najvećem gradu ostrva Krita. U pitanju su slike: „Krštenje Isusa Hrista“ (1567) i „Pogled na brdo Sinaj“ (1570-1572).
3. Istorijski muzej Krita u Iraklionu
U ovom muzeju, pored dva originalna El Grekova dela, nalazi se mnogo toga vrednog. U njemu je predstavljena istorija i umetnost Krita od IV veka pa do Drugog svetskog rata. Muzejske kolekcije organizovane su hronološki i tematski, a ima vizuelnog kao i multimedijalnog sadržaja.
Skulpture, slike, stari novac, nakit, fotografije, ikone, religijski predmeti, rukopisi, skupocenosti, raznorazni predmeti ručne izrade i još mnogo toga – to vas čeka u Istorijskom muzeju. Vrlo zanimljiv je i model grada Irakliona koji predstavlja rekonstrukciju izgleda ovog grada iz XVII veka, perioda vrhunca mletačke vladavine nad Kritom.
Zanimljiva ljubiteljima književnosti može biti kolekcija o Nikosu Kazantzakisu (1883-1957), jednom od najznačajnijih grčkih pisaca i filozofa XX veka koji je čak devet puta bio nominovan za Nobelovu nagradu za književnost. Ovaj pisac rođen u Iraklionu verovatno je svima poznat po romanu „Grk Zorba“, koji je uspešno ekranizovan. Martin Skorseze je na osnovu drugog dela Nikosa Kazantzakisa režirao film „Poslednje Hristovo iskušenje“. U muzeju u Iraklionu nalazi se biblioteka ovog pisca, sa rukopisima njegovih dela, prvim izdanjima knjiga, kao i njegove lične stvari.
U muzeju su pored osnovne postavke zanimljive i povremene izložbe. Tako je, na primer, 2012. godine bila aktuelna izložba o životu i stvaralaštvu grčkog nobelovca Odiseasa Elitisa, važnog pesnika XX veka koji je, kao Nikos Kazantzakis, rođen na Iraklionu.
4. Hanija – grčka Venecija
Hanija, grad koji se spominje u Homerovoj „Odiseji“, drugi je najveći grad na Kritu, a nekada je bio i prestonica ostrva. Smatra se da je bio naseljen još u praistoriji. Bogat je istorijom i čuva mnogo tragova – od kritske civilizacije, antičke grčke, rimske i vizantijske vladavine, pa sve do danas.
Posebno je atraktivan stari deo Hanije koji je zapravo središte oko kog je izgrađen novi deo grada. Nalazi se pored pristaništa kog su izgradili Mleci tokom XIV veka, a svetionik iz tog doba i dalje ponosno nadvisuje Mediteransko more.
Sudar raznih civilizacija vidljiv je u Haniji danas. Venecijanske građevine, poput palata, vila, bedema, fontana i crkvi, postoje uporedo sa građevinama iz različitih istorijskih perioda. Nakon Venecijanaca grad su osvojili Turci u drugoj polovini XVII veka, pa tako možete slučajno naleteti i na turski hamam. U gradu postoji i stara jevrejska četvrt sa sinagogama.
U Haniji se nalazi mnogo muzeja. Između ostalih, tu je Arheološki muzej koji je nekada bio franjevački manastir i kolekcija arheoloških iskopina iz minojskog razdoblja. Ljubiteljima pisane reči svideće se Muzej tipografije sa izuzetnim primerima slovoslagarstva, a ljubiteljima etnografije Folklorni muzej. U Maritme muzeju možete se na zanimljiv način upoznati sa istorijom ostrva.
Ostrvo Krit nazivaju „malim kontinentom“ upravo zbog istorijskog i kulturnog bogatstva. Jedno letovanje je malo da se sve obiđe i upozna, ali može biti prvo u nizu divnih odlazaka na Krit.
