Krajem XIX veka dolazi do velikih promena umetničkih struja u Evropi. Laka i dopadljiva estetika secesije, jake emotivne teme i viđenje jednog novog sveta simbolizma sada dominiraju evropskom umetničkom scenom. Industralizacija i hiperprodukcija umetničkih dela lako mogu da odgovore na potrebe jačeg građanskog staleža .
Umetnička scena u Srbiji krajem 19.veka
Tek oslobođena od otomanskog carstva i njenog vekovnog uticaja, srpska umetnost teži da dostigne nivo evropskih zemalja, a ta težnja se ogleda u prihvatanju novih umetničkih tendencija. Školovanje mladih umetnika u evropskim centrima kao što su Rim, Beč i Minhen, donosi novine sa samog izvorišta promena u umetnosti.
Među tim mladim slikarima bio je i Stevan Aleksić, rođen u Aradu 1876. godine u slikarskoj porodicu (otac Dušan i deda Nikola su takođe bili slikari). Osnovnu i građansku školu je završio u Aradu, a 1895. godine odlazi u Minhen i uči u školi kod Hajnriha Knira, uglednog slikara i likovnog pedagoga, poreklom iz Pančeva.
Kao minhenski đak, asimluje različite uticaje, od akademizma do novih tendencija secesije i simbolizma. Studija „Muški atk“ jasno potvrđuju Aleksićevo apsorbovanje atmosfere trenutnog umetničkog toka. Muška figura u sedećem položaju, zgrčena, jasno odaje utisak opšte duhovnosti i bola koju prikazuje. Pod uticajem simbolističkih tema, Aleksić daje veliki doprinos srpskom slikarstvu time što prvi počinje da obrađuje mitološke scene.
Smrt kao večiti motiv
Simbolizam kao pravac teži ka duhovnom i metafizičkom. Emocionalni prostor slike i umetnikova vizija, iskazane bojom i alegorijom, su u centru interesovanja. Tema smrti, personifikacija godišnjih doba, mitološke i biblijske scene su dominantni simbolistički elementi. Smrt kao glavi element, javlja se kod gotovo svih simbolista.
U stvaralaštvu Stevana Aleksića, smrt i njeni simboli su glavna preokupacija. Javljaju se kako u mitološkim scenama, tako i u autoportretima, religijskim i istorijskim scenama. Najjasnija i najizraženija ideja i strah od smrti, predstavljena je na jednom od mnogobrojnih autoportreta.
Na ovo delo jasno je uticao autoportret jednog od velikih nemačkih slikara Arnolda Berklina „Autoportret sa violinom“. Berklin sebe predstavlja u zamrznutom trenutku, smirenog ponosnog lica. Svestan sebe, prolaznosti i banalnosti života i sablasnog svirača koji predstavlja samu smrt.
Iako na autoportretu Stevana Aleksića imamo identičnu personifikaciju smrti u vidu ljudskog skeleta kao „violiniste“, čitava scena smeštena je u drugačiji prostor. Predstavlja sebe za kafanskim stolom, gledajući direktno u posmatrača, sa osmehom koji se već pretvara u grimasu. Samim položajem i osmehom ukazuje na prolaznost, paradoksalnost života i svesnost o stalno prisutnom „violinisti“.
Pored karakterističnih i jasnih simbola smrti u vidu skeleta i lobanje, naslikane boce vina, čaše, itd. izgužvani stoljnjaci postaju simboli ništavilosti, prolaznosti, praznine i prividnosti života. Samo interesovanje za slikanjem autoportreta, je jasan uticaj minhenskih simbolista. On slika sebe u različitim životnim dobima u procesu samoispitivanja i proučavanja sopstvenog lika.
Na gotovo svim autoportretima ovog umetnika, vidimo simbole smrti i njegovu svesnost o prolaznosti i ništavilosti života. Smeštajući sebe najčešće u hedonističko okruženje pokazuje određenu dozu pomirenja i uspešnog egzistiranja u životu i svetu kakav jeste.
Pored mnogobrojnih autoportreta sa „violinistom“, Aleksićeva preokupacija o ništavilu i prolaznoti života je dominantna ideja i u delima ostalog žanra. Slikajući Mariju Magdalenu u delu „Akt sa lobanjom“ , vidimo spoj dve osnovne teme simbolizma.
Smrt, kao ništavilo i ideja o temi fatalne žene. Figure žene su nosioci najrazličitijih sadržaja. Moze biti predstavljena kao čista, nevina, sveta idealizovanog lika, kao fatalna žena koja vuče čoveka direktno u smrt ili da je čak i sama predstavlja.
Na biblijskim predstavama „Veliki kosač“ i „Anđeo mira“ apokaliptična atmosfera straha i smrti dominira kompozicijama. „Veliki kosač“ predstavljen je kao skelet jahač apokalipse, koji stoji iznad jame sa dušama. Čitava obrada svetla, sablasno se prostire po citavoj slici, stvarajući utisak uništenja. Ista atmosfera haosa i potpunog uništenja prisutna je na kompoziciji „Spaljivanje moštiju Svetog Save“ gde ljudi hrle ka vatri dok konjanici stoje nemi posmatraci.
Stevan Aleksic bio je jedan od prvih simbolista srpskog slikarstva. Školovanje u Minhenu, uticaj nemačkih slikara, a i sama ličnost, karakter i priroda ovog umetnika spojili su se u jedan simbolistički pristup umetnosti. Traganje, za konačnim i prihvatanje prolaznosti su smisao i glavni cilj njegovog slikarstva.
Bez velike pompe, sa već viđenim i karakterističnim simbolima ništavilosti i prolaznosti zemaljskog života, u vidu lobanje, skeleta i sl. Ponekad su simboli sakriveni iza samo prividno uobicajenih stvari. Izgužvan stoljnjak, časa, nejasne grimase statista u pozadini ili sam izraz lica kojim nam poručuje da je sve prolazno.
Kroz naraciju, andegdotu, literaturu i mitološke teme donosi nešto novo. Kroz svoj rad,do kraja biće opsednut simbolima smrti, koje predstavlja kroz sve teme, motive i dostupne medije koje slikarsktvo pruža. Ideja i strah od smrti, banalnost i prolaznost ovozemaljskog života, stalno će pratiti Aleksićevo delo. Tu opstednutost potvrđuje i potpis na ikoni Jevanđeliste Luke, na kojoj je pored godine rođenja stavio znak pitanja kao godinu smrti.
Piše: Una Đorđević
